Trần Ngọc Lầu, người ở tỉnh Vĩnh Long, là con của Thủ Khoa Trần Xuân Sanh[2]. Do mẹ mất sớm, cha bà đã cưới thêm vợ sau, nhưng không may gặp phải người đanh đá, nên họ chung sống với nhau không lâu.

Khoảng năm 1867, sau khi sáu tỉnh Nam Kỳ đều thuộc Pháp và người vợ kế đã bỏ đi, cảnh sống càng thêm túng quẫn, nên cha con bà phải rời quê để đến Mỹ Tho tìm sinh kế. Ở nơi mới, ông Sanh làm nghề dạy học và hốt thuốc.

Là con nhà có học, xinh đẹp, biết làm thơ nên bà thường bị người khác phái trêu ghẹo. Trong Vĩnh Long xưa, tác giả Huỳnh Minh cho biết:

Từ thửa trẻ, bà đã cùng một bạn trai tên Nguyễn Hữu Đức (bút danh Phụng Lãm) yêu nhau. Ông này cũng là một khách tài hoa, văn chương lỗi lạc. Nhưng về sau, ông Đức đã phụ bà để cưới vợ giàu, khiến bà phải cười đau khóc hận. [3]

Theo sách Nam Kỳ Lục Tỉnh của nhà nghiên cứu Hứa Hoành, thì: Sau đó, Trần Xuân Sanh đến ở Phong Ðiền, Cần Thơ để dạy học. Ở đây, bà Trần Ngọc Lầu quen với cai tổng Lê Quang Chiểu, là người có chức quyền, giàu có và khá thành thạo thơ văn.Và chính nhờ thơ văn mà hai người có dịp gần gũi, để rồi chẳng bao lâu bà Trần Ngọc Lầu chung sống với ông Chiểu như vợ chồng. Cuộc tình duyên nầy éo le, vì ông Chiểu đã có vợ nhà, lại còn đèo bòng nên gia cảnh ngày thêm lục đục. Bà Lầu chán ngán, âm thầm dứt tình về quê, mặc dầu đang có thai 4 tháng.

Về Vĩnh Long, bà phải gạt lệ bán bớt một số đất đai để trang trải nợ nần. Vì có nhiều lần tới lui toà án Vĩnh Long, bà có quen với một biện lý người Pháp đa tình tên Des Hameaux. Bởi cảm nghĩa cử cao đẹp của ông này, nên khi viên biện lý cầu hôn, bà nhận lời. Cuộc hôn nhân bất đắc dĩ kéo dài đến năm 1890, biện lý về Pháp và ở luôn bên đó. Từ đấy, bà sống an phận, lo nuôi dạy con...[4]

Bà Trần Ngọc Lầu lâm bệnh mất năm 1937, thọ 74 tuổi.